1. Σε ποιες περιπτώσεις πρέπει να αποφασίσω να αναζητήσω ψυχοθεραπευτική βοήθεια (ψυχολόγου) για την αντιμετώπιση των προβλημάτων μου;
2. Τι είναι η γνωσιακή – συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία;
3. Σε τι διαφέρει η γνωσιακή – συμπεριφοριστική από τις άλλες ψυχοθεραπείες;
4. Πως επιδρούν οι σκέψεις (γνωσίες) στα συναισθήματα και στις πράξεις;
5. Πως επιδρούν τα συναισθήματα και οι πράξεις στη σκέψη;
6. Τι συμβαίνει στην έναρξη της θεραπείας;
7. Τι θα ανακαλύψω για τον εαυτό μου στη διάρκεια της θεραπείας;
8. Ποιος αποφασίζει το θεραπευτικό πρόγραμμα;
9. Πόσο διαρκεί και σε τι αναφέρεται κάθε θεραπευτική συνεδρία;
10. Γιατί είναι απαραίτητη η δουλειά για το σπίτι; Δεν αρκούν οι θεραπευτικές συνεδρίες;
11. Μπορώ να συμμετέχω σε ομαδική θεραπεία;
12. Ποιες αιτίες ευθύνονται για την έλλειψη βελτίωσης;
13. Μπορεί να χρειασθώ φαρμακευτική αγωγή;
14. Που μπορώ να βρω έναν θεραπευτή γνωσιακής συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης;
1) Σε ποιες περιπτώσεις πρέπει να αποφασίσω να αναζητήσω ψυχοθεραπευτική βοήθεια για την αντιμετώπιση των προβλημάτων μου;
Όλοι μας δοκιμάζουμε ποικίλα συναισθήματα -ευχάριστα και δυσάρεστα- στην καθημερινή ζωή. Αν αισθανθείς ότι τα δυσάρεστα, όπως φόβος, άγχος, λύπη, αποθάρρυνση, θυμός, ενοχή, ντροπή, επιμένουν για αρκετό χρονικό διάστημα και εμποδίζουν τη λειτουργικότητά σου στην προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική ζωή, τότε είναι καλό να αναζητήσεις ψυχοθεραπευτική υποστήριξη.
Η οικογένεια, οι φίλοι, οι συγγενείς είναι σημαντικές πηγές βοήθειας, μερικές φορές όμως δεν επαρκούν και πρέπει να συνδυαστούν με την επαγγελματική βοήθεια του ειδικού.
2) Τι είναι η γνωσιακή – συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία;
Όπως θα πρόσεξες αποτελείται από δύο λέξεις «γνωσιακή», «συμπεριφοριστική» που αντιστοιχούν στα δύο σημαντικά συστατικά της θεραπείας, τα οποία λειτουργούν συνδυαστικά με τις αντίστοιχες τεχνικές τους για την επίλυση προβληματικών καταστάσεων.
Ο όρος ’γνωσιακή’ αναφέρεται στις «γνωσίες» ή σκέψεις, πεποιθήσεις, αντιλήψεις κ.τ.λ. Ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύονται τα γεγονότα είναι αντικείμενο διερεύνησης. Μπορεί ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύεις τα γεγονότα αυτά να σε χει οδηγήσει να σχηματίσεις μία αρνητική εντύπωση για τι συμβαίνει στην ζωή σου, ακόμη και αν τα αντικειμενικά γεγονότα δε συμφωνούν με τη δυσάρεστη εικόνα που εσύ τους αποδίδεις.
Ο όρος ’συμπεριφοριστική’ αναφέρεται στην σύνδεση μεταξύ των διαφόρων μορφών συμπεριφοράς και των συνθηκών μέσα στις οποίες εμφανίζονται. Βασική αρχή της συμπεριφοριστικής θεραπείας είναι ότι η κάθε μορφή συμπεριφοράς είναι μαθημένη, και επομένως μπορεί να τροποποιηθεί μέσα από μία νέα διαδικασία μάθησης.
3) Σε τι διαφέρει η γνωσιακή – συμπεριφοριστική από τις άλλες ψυχοθεραπείες;
Η γνωσιακή – συμπεριφοριστική επικεντρώνεται στο παρόν, στα τωρινά σου προβλήματα. Αν τα τωρινά σου προβλήματα σχετίζονται με συναισθηματικές δυσκολίες του παρελθόντος, τότε γίνεται αναφορά στο παρελθόν για να βρεθούν οι συσχετίσεις και να αποκτήσει νόημα η προβληματική συμπεριφορά.
Είναι δομημένη και σταθερά προσανατολισμένη στους στόχους. Έχει βραχεία διάρκεια καθώς επιδιώκει την όσο το δυνατόν συντομότερη αλλαγή της προβληματικής συμπεριφοράς.
Ο θεραπευτής (βλ. ψυχολόγοι) έχει ενεργητικό ρόλο στην θεραπευτική διαδικασία. Η συνεργασία μεταξύ θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) και θεραπευόμενου είναι σημαντική. Από κοινού θα θέσετε τους επιθυμητούς στόχους, θα αποφασίσετε για τις τεχνικές που θα εφαρμοστούν, θα καταστρώσετε το θεραπευτικό σχέδιο που θα σας βοηθήσει να ξεπεράσετε τις δυσκολίες σας και θα συμφωνήσετε για τον τρόπο αξιολόγησης της πορείας της θεραπείας σας.
4) Πως επιδρούν οι σκέψεις (γνωσίες) στα συναισθήματα και στις πράξεις;
Ανάλογα με τη συναισθηματική εμπειρία δημιουργείται στο σώμα κάποια αντίστοιχη αίσθηση ή αλλιώς το εκδηλούμενο συναίσθημα είναι η σωματική συνέπεια της σκέψης. Ίσως για να γίνει πιο κατανοητό μπορούμε να αναφέρουμε ένα παράδειγμα από την εμπειρία της καθημερινής ζωής.
Ας υποθέσουμε ότι έχεις μια σημαντική παρουσίαση της δουλειάς σου σε συναδέλφους και αυτοί δεν εμφανίζονται. Έχουν περάσει 2 ώρες χωρίς να έχεις ειδοποιηθεί για τον λόγο της αργοπορίας τους και δε μπορείς να επικοινωνήσεις μαζί τους. Ανάλογα με τις σκέψεις που θα κάνεις για να επεξεργαστείς αυτό το γεγονός, θα βιώσεις αντίστοιχα συναισθήματα και θα πράξεις με ανάλογο τρόπο.
Αν σκέφτηκες ότι δε σε υπολογίζουν, θα θυμώσεις (συναίσθημα) και όταν τους συναντήσεις, θα τους μιλήσεις με επιθετικότητα (συμπεριφορά).
Αν πάλι σκέφτηκες ότι καλύτερα που δεν έγινε η συνάντηση γιατί δεν είχες προετοιμαστεί πολύ καλά, τότε θα αισθανθείς ανακούφιση (συναίσθημα) και θα δουλέψεις ήρεμα για να παρουσιάσεις την εργασία σου την επόμενη φορά (συμπεριφορά).
5) Πως επιδρούν τα συναισθήματα και οι πράξεις στη σκέψη;
Αν αντιδράς σύμφωνα με τη συναισθηματική σου διάθεση (θυμό, λύπη, χαρά), θα επηρεάζονται οι σκέψεις σου ακολουθώντας την ίδια πορεία.
Ας κάνουμε την υπόθεση ότι φοβάσαι να ταξιδέψεις με αεροπλάνο. Ο φόβος σου εξακολουθεί να υφίσταται εφ’ όσον αποφεύγεις τα αεροπορικά ταξίδια. Αν όμως αποφασίσεις να μπεις μέσα σε αεροπλάνο (σε αυτό το σημείο μπορεί να σε βοηθήσει η θεραπεία σου), μπορεί να φοβάσαι αλλά στη διάρκεια του ταξιδιού ίσως διαπιστώσεις ότι δεν συμβαίνει κάτι από τα τραγικά σενάρια που έφτιαξες με το μυαλό σου ή δεν συνέβη κάποια από τις δυσάρεστες σκέψεις όπως π.χ. θα πάθει βλάβη, θα συντριβεί, θα έχω τραγικό θάνατο. Η διαρκής μετακίνηση με αεροπλάνο σταδιακά θα επιφέρει αλλαγή στον τρόπο σκέψης, επειδή θα έχεις σταματήσει να το αντιμετωπίζεις με φόβο.
Αυτό το παράδειγμα μπορεί να εξηγεί με απλοποιημένο τρόπο τι πρόκειται να συμβεί στην θεραπεία σου (θεραπεία έκθεσης), δέστο όμως ως ένα απλό παράδειγμα πως ο φόβος σου (συναίσθημα) και η αποφυγή του ταξιδιού (πράξη), επηρεάζουν το πώς σκέφτεσαι.
6) Τι συμβαίνει στην έναρξη της θεραπείας;
Η πρώτη εκτίμηση ή αξιολόγηση γίνεται στην αρχή της θεραπείας. Ο στόχος των πρώτων συναντήσεων (συνεδριών) είναι η συγκέντρωση πληροφοριακού υλικού για τα συμπτώματα και τα προβλήματα που πιθανόν να έχουν σχέση με κατάθλιψη, άγχος, φόβους, φοβίες, σωματικά ενοχλήματα ή που αφορούν κρίσεις, ανακατατάξεις, αλλαγές σε σημαντικούς τομείς της ζωής σου. Από κοινού με τον / την θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) θα ερευνήσετε τις προβληματικές καταστάσεις και θα θέσετε έναν πρώτο κατάλογο με στόχους και θα τους βαθμολογήσετε αναφορικά με τον βαθμό δυσκολίας που φαντάζεται ότι έχουν για σένα. Θα συμφωνήσετε να ξεκινήσετε την θεραπεία με τους στόχους που φαίνονται πιο εύκολα πραγματοποιήσιμοι. Αυτοί οι στόχοι είναι πολύ πιθανόν κατά την διάρκεια της θεραπείας να τροποποιηθούν και ο θεραπευτής (βλ. ψυχολόγοι) σου να επιμείνει ότι κάποιοι είναι προτιμότερο να υλοποιηθούν γρηγορότερα απ΄ ότι εσύ φαντάζεσαι. Ο θεραπευτής (βλ. ψυχολόγοι) σου θα σου εξηγήσει γιατί ευελπιστεί στην γενίκευση της επιτυχίας σου και σε άλλους τομείς που σε απασχολούν.
7) Τι θα ανακαλύψω για τον εαυτό μου στη διάρκεια της θεραπείας;
Η ενεργητική συμμετοχή σου και η ανάληψη της ευθύνης για τη βελτίωση του εαυτού σου θεωρούνται απαραίτητες προϋποθέσεις για να μπορέσεις να αλλάξεις τα δυσάρεστα συναισθήματα, που επηρεάζουν τη σκέψη και τη δράση σου. Η αλλαγή επέρχεται, αφενός όταν μάθεις να αποδέχεσαι και να ανέχεσαι την άσχημη διάθεσή σου, ως ότου σταματήσει να μονοπωλεί το ενδιαφέρον σου και αφετέρου όταν θα καταλάβεις πως η δική σου ενεργητική συμπεριφορά μπορεί να σπάσει τον φαύλο κύκλο σκέψεων, συναισθημάτων και προβληματικών συμπεριφορών.
8) Ποιος αποφασίζει το θεραπευτικό πρόγραμμα;
Στα πλαίσια της συνεργατικής σχέσης με το θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) σου θα αποφασίσετε τη συχνότητα των επισκέψεων (συνεδριών), τους όρους της συνεργασίας σας (θεραπευτικό συμβόλαιο) και τα βήματα που πρέπει να γίνουν για να επιτευχθούν οι στόχοι που θα έχεις συμφωνήσει με τον θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) σου. Ο θεραπευτικός σχεδιασμός θα καθορισθεί σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες, τις υποχρεώσεις και την προσωπικότητά σου. Είναι πιθανόν, σε αυτό το στάδιο της συνεργασίας σας, ο θεραπευτής (βλ. ψυχολόγοι) σου να σου προτείνει (ο ίδιος ή ο ψυχίατρος που θα σε παραπέμψει) κάποια φαρμακευτική αγωγή (δες πιο κάτω στην ερώτηση 13).
9) Πόσο διαρκεί και σε τι αναφέρεται κάθε θεραπευτική συνεδρία;
Κάθε συνεδρία γνωσιακής – συμπεριφοριστικής θεραπείας διαρκεί 45 λεπτά. Σε αντίθεση με άλλες μορφές ψυχοθεραπείας που δεν είναι δομημένες και ο θεραπευόμενος φέρνει κάθε φορά μαζί του στη συνεδρία, εμπειρίες που έκανε από την τελευταία συνάντηση, η συνεδρία με έναν θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) γνωσιακής – συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης είναι δομημένη. Εσείς και ο θεραπευτής (βλ. ψυχολόγοι) σας, θέτετε μια ημερήσια διάταξη για κάθε συνεδρίαση. Η ημερήσια διάταξη συνήθως. περιλαμβάνει μια επισκόπηση της εμπειρίας σας στην προηγούμενη συνεδρία, πως πήγε η εργασία σας που εκτελέσατε στο μεσοδιάστημα των συνεδριών, συζήτηση πάνω σε ένα ή δύο τρέχοντα προβλήματα που πιθανώς δυσχεραίνουν τη συναισθηματική σου διάθεση (όπου γίνεται εμβάθυνση και εφαρμογή όσως θεωρητικών ζητημάτων έχουν συζητηθεί), και προς το τέλος της συνεδρίας γίνονται σχολιασμοί πάνω στην εμπειρία της εκάστοτε συνάντησης και καθορίζεται νέα δουλειά για το σπίτι με τις ανάλογες οδηγίες και επεξηγήσεις.
10) Γιατί είναι απαραίτητη η δουλειά για το σπίτι; Δεν αρκούν οι θεραπευτικές συνεδρίες;
Βασικός στόχος των θεραπευτικών συναντήσεων είναι, όσα μαθαίνεις στο γραφείο του θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι), να τα εφαρμόζεις στη δική σου καθημερινή λειτουργία και πρακτική. Η υποχρέωση της εργασίας για το σπίτι σε κινητοποιεί στην ανάληψη της προσωπικής σου ευθύνης για την επιτυχή έκβαση της θεραπείας. Ο ρόλος σου είναι να γίνεις ο «παρατηρητής» του εαυτού σου, να μάθεις να παρακολουθείς και να καταγράφεις τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις ενέργειες, τις αλλαγές στον τρόπο επικοινωνίας. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα ελέγχεις την πορεία των στόχων σου, θα επιχειρείς διορθωτικές παρεμβάσεις και θα αισθάνεσαι ικανοποίηση από τη σημειούμενη πρόοδο. Η εργασία για το σπίτι προσαρμόζεται στην προσωπικότητα, στις ανάγκες και στις χωροχρονικές σου δεσμεύσεις. Εξάλλου, ανάλογα δεν πράττεις όταν επισκεύτεσαι κάποιον γιατρό ή φυσιοθεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι): Δεν τον ρωτάς τι πρέπει να κάνεις ως το επόμενο ραντεβού;
Για να μάθεις περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την «εργασία για το σπίτι» καθώς και για τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην θεραπεία, δες το επόμενο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου.
11) Μπορώ να συμμετέχω σε ομαδική θεραπεία;
Στην ατομική θεραπεία εξετάζονται λεπτομερώς οι «δυσκολίες», τα συμπτώματά σου, οι κατευθύνσεις, οι στόχοι, οι αντιλήψεις και οι προσδοκίες σου για βελτίωση. Πολλές φορές θεωρείται απαραίτητο να προηγείται ατομική θεραπεία και αργότερα αν είναι επιθυμητό να υπάρχει συμμετοχή σε ομαδική διαδικασία. Άλλοτε πάλι μπορεί να συνδυαστεί ατομική και ομαδική θεραπεία σε εβδομαδιαία βάση ανάλογα με το πρόβλημα, τα χρονικά και οικονομικά περιθώρια, την επιθυμία για ομαδική συνεργασία. Σε συνεργασία με το θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) και τα μέλη της ομάδας αποφασίζετε για τις ώρες και τον τόπο συνάντησης. Αν τελικά συμμετάσχεις σε ομάδα, δεσμεύεσαι να τηρείς τους κανόνες λειτουργίας της ομάδας, όπως και σε κάθε άλλη κοινωνική ομάδα που έχει δομή και προσανατολισμό για την επιτυχία συγκεκριμένων στόχων. Στην ομάδα εφαρμόζεις όσα μαθαίνεις στην ατομική θεραπεία, διαπιστώνεις τον τρόπο επικοινωνίας με τους άλλους, επικοινωνείς τις εμπειρίες και τις ανάγκες, μοιράζεσαι τις «δυσκολίες» και μαθαίνεις ότι δεν υπάρχει μοναδικότητα στα προβλήματα. Η ερευνητική εμπειρία έχει δείξει ότι η ομαδική γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε σύγκριση με άλλες ομαδικές θεραπείες για την πλειονότητα των ψυχικών διαταραχών.
12) Ποιες αιτίες ευθύνονται για την έλλειψη βελτίωσης;
Αν περάσει ένα σημαντικό χρονικό διάστημα χωρίς κάποιες αλλαγές στις σκέψεις και τη διάθεση σου, πρέπει μαζί με το θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) να επιλέξετε διαφορετικές τεχνικές που ταιριάζουν περισσότερο στην προσωπικότητα και τις ιδιαιτερότητες που εμφανίζεις ως άτομο.
Επίσης στα πλαίσια της θεραπευτικής σχέσης, όπως άλλωστε και σε κάθε ανθρώπινη σχέση, μπορεί να προκύψουν αντιπαραθέσεις, διαφωνίες, ίσως αισθανθείς δυσάρεστα συναισθήματα για το θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) σου. Θα ήταν καλό να δώσεις ανατροφοδότηση αυτών των συναισθημάτων στον θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) σου.
Αν παρόλα αυτά συνεχίσεις να μην εμφανίζεις πρόοδο και με δεδομένο ότι η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για την πλειονότητα των διαταραχών, τότε ίσως πρέπει να απευθυνθείς σε άλλο θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι).
13) Μπορεί να χρειασθώ φαρμακευτική αγωγή;
Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Υπάρχουν διαταραχές που η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη, πιθανώς διαρκής (σχιζοφρένεια κτλ) και όπως δείχνουν μελέτες, είναι μάλλον αποτελεσματικότερη από κάθε μορφή ψυχοθεραπείας. Η γνωσιακή – συμπεριφοριστική θεραπεία συνοδεύεται μόνον επιλεκτικά, όπου κρίνεται απαραίτητο (έντονο άγχος, κατάθλιψη, σοβαρές σωματικές ενοχλήσεις), από φαρμακοθεραπεία μέχρι του σημείου της ύφεσης ή ανακούφισης από τα δυσάρεστα συμπτώματα. Ο ρόλος των φαρμάκων είναι μερικές φορές σημαντικός, ώστε η ψυχοθεραπεία να μπορεί να εφαρμοσθεί επιτυχώς και με καλύτερα αποτελέσματα.
Ένας σοβαρός λόγος που πολλοί άνθρωποι που αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα αποφεύγουν τα φάρμακα είναι ο προκαλούμενος εθισμός, βεβαιωμένος για κάποια φάρμακα (όπως για κάποια που δίνονται για την αντιμετώπιση του άγχους), και ύποπτος για μερικά άλλα (πρόσφατα αναθερμάνθηκε η συζήτηση για κάποια από τα πολύ γνωστά αντικαταθλιπτικά).
Ο Ψυχίατρος είναι ο μόνος ειδικός που μπορεί να αναλάβει υπεύθυνα την χορήγηση, τη δοσολογία και τη χρονική διάρκεια λήψης των ψυχοφαρμάκων και ενημερώνει το θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) σου που σε παρέπεμψε σε αυτόν για την εξέλιξη της φαρμακευτικής αγωγής. Μην διαστάσεις να ρωτήσεις τον Ψυχίατρό σου οτιδήποτε πιστεύεις ότι πρέπει να ξέρεις. Ενημέρωσε τον έγκαιρα για οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίσεις.
14) Που μπορώ να βρω έναν θεραπευτή (βλ. ψυχολόγοι) γνωσιακής συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης;
Δυστυχώς η ψυχοθεραπεία στην Ελλάδα, σε αντίθεση με σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες δεν έχει ακόμη ένα νομοθετικό πλαίσιο που να προστατεύει τον θεραπευόμενο. Έχετε το δικαίωμα να λάβετε μια σωστή ψυχοθεραπεία από έναν εκπαιδευμένο ψυχολόγο ή ψυχίατρο. Παράλληλα, έχετε το δικαίωμα να μάθετε πρώτα από όλα αν ο θεραπευτής (βλ. ψυχολόγοι) σας είναι νόμιμος κάτοχος άδειας ασκήσεως επαγγέλματος Ψυχολόγου ή Ψυχιάτρου και αν έχει εκπαιδευτεί στο γνωσιακό συμπεριφοριστικό μοντέλο
