Ίσως η πιο δημοφιλής από τις γνωσιακές-συμπεριφορικές προσεγγίσεις για τη κατάθλιψη είναι αυτή του Aaron Beck (Beck, Rush, Shaw, Emery, 1979), η οποία επεκτάθηκε ώστε να καλύψει και τη θεραπεία για τις διαταραχές προσωπικότητας και τις αγχώδεις διαταραχές.
Η κατάθλιψη από μόνη της, ως παθολογική οντότητα, διαταράσσει τη σκέψη, τη συμπεριφοράς αλλά και τις φυσιολογικές λειτουργίες του ατόμου. Το άτομο δηλαδή εμφανίζεται απαισιόδοξο, αρνητικό με έντονες ιδέες ενοχής και αναξιότητας, ενώ συγχρόνως παραμελεί τη προσωπική του εμφάνιση αλλά και τις δραστηριότητες του, επαγγελματικές και κοινωνικές. Εμφανίζει ακόμα διαταραχές στον ύπνο, τη πρόσληψη τροφής και του σεξουαλικού ενδιαφέροντος ενώ πολλές φορές αιτιάται και σωματικά ενοχλήματα.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Beck στο καταθλιπτικό ασθενή διαταράσσεται η σκέψη τόσο στο περιεχόμενο της (καταθλιπτική τριάδα) όσο και στη λειτουργία μέσω των διεργαστικών λαθών αλλά και στη δομή της μέσω της ενεργοποίησης των καταθλιπτογόνων σχημάτων.
Η σκέψη στο περιεχόμενο της εμφανίζει τη καταθλιπτική τριάδα μέσα από την οποία ο ασθενής αντιλαμβάνεται και θεωρεί αρνητικά τον εαυτό του, το κόσμο γύρω του και το μέλλον.
Τον εαυτό του τον βλέπει σαν ένα ανεπαρκές άτομο, ανάξιο, ανεπιθύμητο και ελαττωματικό σε όλους τους τομείς, κοινωνικό, διανοητικό, ψυχολογικό και ηθικό.
Το κόσμο γύρω του τον αντιμετωπίζει ως ιδιαίτερα απαιτητικό και απορριπτικό προς αυτόν κάτι που τον απογοητεύει και του αποστερεί τη πηγή άντλησης ευχαρίστησης από το κόσμο γύρω του. Αυτό επιπρόσθετα λειτουργεί ως φαύλος κύκλος αφού η κοινωνική του απόσυρση εκλαμβάνεται πολλές φορές και από τους γύρω του ως απόρριψη με αποτέλεσμα να απομακρύνονται και να διευρύνεται το χάσμα μεταξύ αυτών και του ασθενούς.
Τέλος, ο ασθενής έχοντας και τα προηγούμενα δεδομένα δεν μπορεί παρά να βλέπει το μέλλον του ζοφερό, χωρίς εναλλακτικές λύσεις και μάταιη η προσπάθεια για ανατροπή των δεδομένων αλλά και την δικιά του επιβίωση.
Η διαταραχή της λειτουργίας της σκέψης εμφανίζεται μέσω των διεργασικών λαθών και προκύπτει μέσα από την αρνητική προκατάληψη και επεξεργασία των εμπειριών.
Ο Beck περιγράφει ως διεργασικά λάθη την επιλεκτική μνήμη και προσοχή στις αρνητικές πλευρές των εμπειριών, την Υπεργενίκευση των αρνητικών συνεπειών μετά από αρνητικά γεγονότα τη διπολική σκέψη, μέσα από την οποία ο ασθενής τα βλέπει όλα «μαύρα» χωρίς την ύπαρξη ενδιάμεσων καταστάσεων. Μέσα από το νοητικό φίλτρο το γνωσιακό όργανο επικεντρώνεται σε μια αρνητική λεπτομέρεια που χρωματίζει και προδιαθέτει το περιεχόμενο του σε αρνητικές σκέψεις.
Υποτιμά και παραγνωρίζει τα θετικά και επιμένει πως είναι ασήμαντα. Εύκολα προβαίνει σε αυθαίρετα συμπεράσματα τα οποία δεν στοιχειοθετούνται και προοιωνίζουν μελλοντικά αρνητικά γεγονότα ή διαιώνιση των παρόντων.
Με τη μεγιστοποίηση ή ελαχιστοποίηση ο ασθενής υπερτιμά αρνητικά γεγονότα και υποτιμά θετικά αλλά μπορεί και να μεγιστοποιεί σωματικά ενοχλήματα με αποτέλεσμα υποχονδριακές αιτιάσεις.
Με τη συναισθηματική συλλογιστική ο ασθενής θεωρεί ότι τα συναισθήματα του απεικονίζουν και αντανακλούν τη πραγματικότητα.
Τα πρέπει στα οποία υποβάλλει τον εαυτό του τον οδηγούν σε ενοχές για τον εαυτό του και οργή για τους άλλους.
Με την εσφαλμένη πληροφόρηση ο ασθενής προσκολλάται σε αρνητικές θεωρήσεις για τη πραγματικότητα χωρίς να μπορεί να διαπραγματευθεί βάση γεγονότων.
Τέλος, με τη προσωποποίηση η έκβαση ενός – αρνητικού συνήθως – γεγονότος αποδίδεται ολοκληρωτικά στον ίδιο ενώ παραγνωρίζει τυχόν τη συνεισφορά άλλων σ΄ αυτό.
Χαρακτηριστικά αρνητικά γνωστικά σχήματα των καταθλιπτικών ατόμων
1. Πρέπει πάντα να είμαι ένα καλό άτομο.
2. Πρέπει να με αγαπούν και να αρέσω σε όλους.
3. Η αξία μου ως ατόμου εξαρτάται από το τι οι άλλοι σκέπτονται για μένα.
4. Είτε είμαι απόλυτα (100%) πετυχημένος είτε είμαι μια ολοκληρωτική αποτυχία.
5. Αν οι άλλοι διαφωνούν μαζί μου, σημαίνει ότι δεν είμαι καλός.
6. Θα πρέπει πάντα να έχω την καλύτερη δυνατή απόδοση και επίδοση που μπορώ.
7. Θα πρέπει να είμαι ικανός να κάνω τα πάντα από μόνος μου.
8. Το να ζητάς βοήθεια είναι αδυναμία.
Τα καταθλιπτογόνα σχήματα είναι αναποτελεσματικά, δυσπροσαρμοστικά και διερμηνεύουν την εμπειρία με ένα ζημιογόνο για το άτομο τρόπο. Το περιεχόμενο τους σχετίζεται συχνά με την έννοια της απώλειας είτε φυσικής (απώλεια αγαπημένου προσώπου), είτε συμβολικής (απώλεια αυτοεκτίμησης) ή αθροιστικής (επαναλαμβανόμενες μικρές απώλειες). Σύμφωνα με τη θεωρία τα σχήματα αυτά καθιστούν το άτομο «ευάλωτο» στη κατάθλιψη, ενώ ο Beck θεωρεί ότι αυτά βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση και ενεργοποιούνται στα πλαίσια ενός καταθλιπτογόνου γεγονότος. Το είδος βέβαια του γεγονότος για να είναι σε θέση να ενεργοποιήσει το καταθλιπτογόνο σχήμα πρέπει να είναι συμβατό με αυτό στο περιεχόμενο του.
Κατά τον Beck δύο από τα κυρίαρχα σχήματα είναι αυτό της κοινωνιοτροπίας (π.χ. απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου) και αυτό της αυτονομίας (π.χ. απώλεια της εργασίας). Για την αναζήτηση των παραπάνω σχημάτων χρησιμοποιείται τόσο η οριζόντια όσο και η κάθετη διερεύνηση.
Η οριζόντια διερεύνηση χαρακτηρίζεται από τη συλλογή αυτόματων σκέψεων με τη μορφή ημερολογίου το οποίο κρατά ο ασθενής και καταγράφει συμβάντα, σκέψεις και συναισθήματα.
Σημ.: Τα ψυχοθεραπευτικά προγράμματα εφαρμόζουν είτε Ψυχολόγοι είτε και Ψυχίατροι)
