Η Γνωσιακή θεραπεία αναπτύχθηκε, από τη δημοσίευση του πρώιμου έργου του Beck (Beck 1963, 1964, 1967, 1976), για να καταστεί μια από τις σημαντικότερες μορφές ψυχοθεραπείας στο δυτικό κόσμο (Hollon και Beck 2003). Γνωσιακά μοντέλα αναπτύχθηκαν για ένα ευρύ φάσμα διαταραχών, και τα αποτελέσματα της έρευνας έχουν δείξει επανειλημμένως την αποτελεσματικότητά τους (DeRubeis και Crits-Christoph 1998• Hollon και Beck 2003).
Αν και είναι πλέον κοινός τόπος να μιλάμε για «γνωσιακή θεραπεία», στην πραγματικότητα δεν υπάρχει μία, αλλά πολλές, γνωσιακές θεραπείες (Dobson et al. 2000). Στους πρωτοπόρους θεωρητικούς κατά τις πρώτες ημέρες της γνωσιακής θεραπείας περιλαμβάνονται οι Ellis (1962), Mahoney (1974), Beck (1976), και Meichenbaum (1977). Ωστόσο, οι πλέον διαδεδομένες και πιστοποιημένες μέθοδοι βασίζονται σε εκείνες που αρχικά αναπτύχθηκαν από τον Beck, και σε αυτό το site, o όρος γνωσιακή θεραπεία αναφέρεται στην οπτική του Beck.
Η έμφαση της Γνωσιακής θεραπείας στην εμπειρική έρευνα, η θεωρητική της βάση, και η συνοχή της ως θεραπευτικής παρέμβασης, έχουν ως αποτέλεσμα ότι, στο παρόν στάδιο, έχει καλύτερα επικυρωθεί ως μια αποτελεσματική θεραπεία για ένα φάσμα διαταραχών από οποιαδήποτε άλλη ψυχολογική θεραπεία (DeRubeis και crits-Christoph 1998• Hollon και Beck 2003). Για ορισμένες διαταραχές, που παρουσιάζονται σε αυτό το site (π.χ. διαταραχή πανικού, κοινωνική φοβία), αποτελεί σαφέστατα τη θεραπεία επιλογής. Για τις άλλες διαταραχές (π.χ. κατάθλιψη), φαίνεται να είναι τουλάχιστον εξίσου αποτελεσματική με κάθε άλλη θεραπεία (Hollon et al. 2002), και έχει μια διαρκή επίδραση στην πρόληψη της υποτροπής (Fava et al. 1998• Hollon et al. 2002). Για μια σειρά άλλων διαταραχών σε αυτό το site, γνωσιακά μοντέλα έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια (π.χ. διπολική διαταραχή, μετα-τραυματικού στρες, ψύχωση), ή είναι ακόμα στο στάδιο της ανάπτυξης (π.χ. εγκεφαλικό τραύμα). Ωστόσο, τα αποτελέσματα από κάποιες αρχικές δοκιμές (π.χ. διπολική διαταραχή, μετα-τραυματικό στρες) φαίνονται ως πολλά υποσχόμενα (Gillespie et al. 2002• Lam et al. 2000). Μια πρόσφατη εξέλιξη είναι ότι οι κλινικοί ιατροί και ερευνητές αρχίζουν τώρα να εφαρμόζουν τη γνωσιακή θεωρία σε όλο το φάσμα των ψυχικών διαταραχών (Fennell 1997• Harvey et al. 2004).
Μια πλήρης επισκόπηση της θεωρίας και των θεραπευτικών παρεμβάσεων της γνωσιακής θεραπείας είναι πέρα από το πεδίο εφαρμογής αυτού του site (βλ. Beck et al. 1979• Beck 1995• Dobson et al. 2000• Hawton et al. 1989).
